Bericht van de Vereniging het Spinozahuis:
Zomercursus 2024
'De zin van het leven: de betekenis van Spinoza’s filosofie voor ons.'
Datum: 22 t/m 25 juli 2024
Wat is de zin van ons bestaan? Waarom is het leven waard geleefd te worden? Van filosofen wordt vaak verondersteld dat zij elke dag over deze vraag nadenken. Maar dat is in de huidige academische filosofie zelden tot nooit het geval. Zij is immers op de universiteit al lang geen wijsbegeerte meer, maar een wetenschap die net als elke andere moderne wetenschap de zinsvraag opzij schuift als onbeantwoordbaar. Deze vraag veronderstelt immers dat er een zin of doel van het bestaan zou zijn, terwijl de huidige wetenschappen leren dat dit universum zonder structuur is, dat wij daarin alleen orde kunnen aanbrengen en dat onze aanwezigheid van geen belang is.
Toch ontkomen wij mensen er niet aan om op zoek te gaan naar betekenis en doel. Alsdenkende wezens zijn we ons pijnlijk bewust van onze eigen vergankelijkheid en vragen wij ons af hoe wij de ons toebedeelde tijd van leven zinvol kunnen besteden. Bovendien blijven wij, zelfs al wonen wij in een uithoek van een immer uitdijend heelal dat zonder reden bestaat, verlangen naar betekenisvolle ervaringen, betekenisvolle relaties en betekenisvol werk. Kan Spinoza’s filosofie, die immers niet alleen bedoeld is als inzicht in de natuur, maar ook als een praktische leidraad voor het leven, ons hierbij helpen? Vanaf de 19e- eeuw hebben velen hun heil bij onze grote wijsgeer gezocht.
In de filosofie hangt een ethiek nauw samen met een mens- en wereldbeeld. Wat is precies Spinoza’s levensfilosofie? Hoe hangt deze samen met zijn duiding van het universum? En zijnzijn wereldbeeld en levensfilosofie nog bruikbaar voor ons? In de zomercursus gaan wij aan de hand van lezingen, films en een wandeling met elkaar in gesprek over deze en andere vragen. Wij doen dat door te kijken in hoeverre Spinoza’s levensfilosofie nog te rijmen valt met de huidige stand van de natuurwetenschap, het denken over de levende natuur, en over de mens.
Wij hopen op een betekenisvolle week, want wellicht is het antwoord op de vraag naar de zin van het leven wel te beantwoorden in de trant van Schopenhauer die stelde: ‘Het leven is een hachelijke zaak. Ik heb besloten er de rest van het leven over na te denken.’
Commissie zomercursus
Yoram Stein
Henri Krop
Hans Werner
Bart Jansen
-----------------------------------------------
Programma
Maandag 22 jul
10.30 uur – Aankomst, inchecken, koffie
11.00 uur – Welkom, opening
11.15-12.30 uur – Henri Krop: Introductie. Spinozistischezingeving in historisch perspectief
15.00-17.30 uur – Margot Brouwer: Over wetenschap, Spinoza en zingeving
20.00-22.00 uur – Jan Boom e.a. vanuit de vereniging: lezing en groepsdiscussie. Over de natuurwetenschappelijke actualiteit van de Ethica.
Dinsdag 23 juli
9.30-12:30 uur – Yoram Stein: Over de conatus, metafysica, natuurwetenschap,biologie en ethiek.
14:30-16.00 uur – Dick de Vos: Natuur wandeling. Dick de Vos gidst ons op een filosofisch-biologische wandeling door de levende natuur.
20.00- 22.00 uur – Film, Franstaling met Engelse ondertiteling: bioloog Henri Atlan spreekt in deze documentaire over de waarde van Spinoza’s filosofie voor de hedendaagse biologie.
Woensdag 24 juli (Engelstalig)
9.30-12.30 uur – Paul Juffermans: Spinoza’s visie op het goede leven.
15.00-17.30 uur – Claire Carlisle: Spinoza’s religie.
20.00-22.00 uur – Paneldiscussie over religie bij Spinoza: Carlisle, Juffermans en Stein olv Henri Krop
Donderdag 25 juli
9.30-12:30 uur – Mirjam Broes: De diagnose van Spinoza: aan de hand van Spinoza probeer ik een diagnose over de mens en de tijdgeest te stellen vanuit het perspectief als arts.
14:30-15:30 uur – Humberto Schwab: Hoe je met Spinoza de wereld kunt veranderen?
16.00-17.00 uur – Plenaire afsluiting
17.00 uur – borrel
Dagelijks:
Ontbijt vanaf 8.00 uur, lunch om 12.30 uur en diner om 18.00 uur
Locatie:
Conferentiehotel Ernst Sillem Hoeve,
Soestdijkerweg 10-B, Den Dolder
tel: 035 666 85 41
Vanaf NS station Den Dolder rijdt - op aanvraag - een gratig shuttle van en naar het hotel tussen 8.00-10.00 uur en tussen 16.30 -17.30 uur
Kosten: voor leden van de VHS: één persoonskamer volpension € 790, twee persoonskamer volpension € 650 pp, zonder logies en ontbijt € 445 bij 30 deelnemers; bij 50 deelnemers worden de kosten € 50 lager. Niet-leden betalen € 50,00 extra.
Aanmelding: door verzoek om aanmeldingsformulier te sturen naar
-----------------------------------------------
De sprekers
Henri Krop studeerde filosofie en theologie in Leiden, waar hij promoveerde op de wetenschappelijke status van de theologie volgens Johannes Duns Scotus (1265-1308). Tussen 1988 en 2020 was hij docent geschiedenis van de wijsbegeerte aan de Erasmusuniversiteit te Rotterdam. Van 2017 tot 2021 bekleedde hij de leerstoel Spinoza-Studies aan deze universiteit. In 2002 verscheen de eerste druk van zijn geannoteerde vertaling van de Ethica, terwijl in 2014 van hem een onderzoek van drie eeuwen Spinoza-receptie, getiteld Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland werd gepubliceerd. Niet alleen is volgens hem Spinoza de eerste ‘moderne filosoof’, zoals Hegel schreef, maar ook de laatste der scholastici, doordat hij tegen de tijdgeest in volhield dat de wijsbegeerte ook een levenskunst moet zijn. Juist dit dubbele karakter maakte en maakt hem tot een inspiratiebron voor velen binnen en buiten de universiteit.
Margot Brouwer deed de master Gravitation and Astroparticle Physics aan de Universiteit van Amsterdam. Na haar promotie aan de Universiteit van Leiden, waar ze onderzoek verrichtte naar donkere materie en de theorieën van prof. Erik Verlinde testte, vervolgde ze haar carrière als sterrenkundig onderzoeker aan Nederlandse universiteiten. De zoektocht naar het antwoord op de grote vragen van het leven bracht haar niet alleen langs de paden van de wetenschap, maar ook die van de filosofie, met name Spinoza’s Ethica is voor haar een belangrijke inspiratiebron. In Spinoza's visie vindt ze de verbinding tussen haar wetenschappelijke kennis en haar diepste existentiële vragen, met name zijn concept van God als de universele eenheid van alles wat bestaat. Dit spirituele inzicht opent niet alleen de deur naar filosofische en mystieke perspectieven, maar verenigt ook diverse spirituele tradities zoals het Taoïsme, het Soefisme en de Christelijke mystiek.
Jan Boom, trouw lid van de Vereniging het Spinozahuis, heeft een achtergrond in de fysische chemie en de moleculaire biologie en heeft onderzoek verricht naar de evolutionaire betekenis van het kwantumachtige gedrag van biomembranen. Daarnaast heeft hij zich ingezet voor ecologisch herstel en behoud van de Waddenzee en de Rijnmonding, en heeft hij bijgedragen aan duurzame landbouwpraktijken als boer en consultant. Jan zal namens de werkgroep ‘bèta’ van de Vereniging een lezing en groepsdiscussie begeleiden over de natuurwetenschappelijke actualiteit van de Ethica. Daarbij zullen volgende vragen aan de orde komen: Hoe logisch is Spinoza’s wijze van redeneren ? Bestaat er een ‘substantie’ als alles omvattend begrip in de natuurkunde van vandaag ? Is er een moderne wetenschappelijke vertaling van begrippen als ‘natura naturans’ en ‘conatus’? Hoe verdraagt het ideaal van de vrije mens zich tot een gedetermineerde natuur in het natuurwetenschappelijk denken van vandaag?
Yoram Stein, bestuurslid van de Vereniging, promoveerde in 2019 aan de Universiteit van Leiden op ‘Spinoza’s theorie van de religie’. Hij geeft al meer dan twintig jaar filosofieles aan het Montessori Lyceum Amsterdam en op tal van andere plekken. Yoram werkte als journalist voor het dagblad Trouw en schreef veel artikelen over populair filosofische onderwerpen. Daarnaast publiceerde hij een boek over cannabisverslaving ‘Stoppen met blowen’ dat net herdrukt is. Momenteel werkt hij aan een nieuw boek over “Filosofie en verslaving’, waarin de filosofie van Spinoza een belangrijke rol speelt. In zijn praatje zal hij nader ingaan op de conatus bij Spinoza. Dit begrip heeft een centrale rol in Spinoza’s filosofie: de conatus is de sleutel waarmee Spinoza de dode en de levende materie en het feitelijke en het normatieve domein aan elkaar weet te koppelen. Hoe belangrijk de conatus ook is, tegelijkertijd is dit sleutelbegrip omgeven met vragen, zoals: moet de conatus begrepen worden als een pre-Newtoniaanse natuurwet, vergelijkbaar met de wet van behoud van energie? Als een pre-darwinistisch biologische overlevingsdrang? Als een restant van het oude Aristotelische, teleologische denken in de filosofie van Spinoza? Of nog weer anders?
Dick de Vos studeerde literatuurwetenschappen en is natuurjournalist, natuurgids en schrijver. Ook geeft hij regelmatig lezingen, cursussen en vogelexcursies. In 2023 verscheen zijn nieuwste boek Canon van de Nederlandse natuur. Eerder schreef hij onder andere de Veldgids Vogelzang, Wat zingt daar en Ode aan de nachtegaal, allen genomineerd voor de Jan Wolkers Prijs in resp. 2017, 2020 en 2021. Dick heeft een brede belangstelling, hij werkte lange tijd als consultant en projectmanager voor verandertrajecten en was ruim tien jaar actief in de lokale politiek, onder meer als gemeenteraadslid in Leiden. Hij is tevens geïnteresseerd in filosofie en in het bijzonder in Spinoza.
Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Hij verzorgde tal van cursussen over wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de filosofie van Spinoza in het bijzonder. Momenteel werkt hij aan een boek over het goede leven. Paul Juffermans was een aantal jaar waarnemend voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis.
Claire Carlisle promoveerde in filosofie en theologie aan de universiteit van Cambridge en is nu is verboden aan King’s College in Londen. Als filosoof is zij bekend van haar werk inzake existentialisme en religie. Zij heeft veel geschreven over deze onderwerpen en in het bijzonder bekend voor haar talent om complexe filosofische ideeën op een toegankelijke manier te communiceren. Ze is mede bekend door haar werk over Kierkegaard en de filosofie van het existentialisme. Haar boek Spinoza’s Religion: A New Reading of the Ethics (2021) onderzoekt de religieuze dimensies van het werk van de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza, met name zijn meesterwerk Ethica. Carlisle betoogt dat Spinoza’s werk vaak verkeerd begrepen wordt als volledig atheïstisch of seculier en ze probeert een nieuwe interpretatie te bieden die de spirituele en religieuze elementen van zijn denken belicht.
Mirjam Broes was 35 jaar werkzaam als huisarts in Tilburg. Al jarenlang en ook momenteel is zij nog werkzaam als palliatief arts en als scen-arts (de arts die toetst of er aan de voorwaarden voor euthanasie voldaan wordt). Tijdens haar laatste werkzame jaren als huisarts is zij uit behoefte aan geestelijke input filosofie gaan studeren aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Daar werd zij gegrepen door het mensbeeld van Spinoza. Aansluitend bij haar intuïtie bracht dit een schok van herkenning teweeg, de mens zoals beschreven in de Ethicakwam overeen met wat zij al die jaren had ervaren: hoe belangrijk het is mensen fundamenteel, dat wil zeggen als eenheid van lichaam en geest te begrijpen binnen de context van hun leven omdat het op die manier pas mogelijk wordt hun pijn te begrijpen en hen werkelijk te kunnen helpen. Wat het betekent om mens te zijn zag zij niet eerder zo helder en diep existentieel verwoord. Dit mensbeeld heeft ons misschien wel juist in deze tijd veel te bieden. Zij studeerde vorig jaar af op dit mensbeeld en maakt hiervan gebruik bij nascholingen in de palliatieve zorg en lezingen over beslissingen rondom het levenseinde.
Humberto Schwab studeerde natuurkunde en filosofie. Hij was docent op het vo, hbo en wo. Hij kreeg samen met o.a. René Gude wijsbegeerte in de wet op het onderwijs. Sinds 2005 leeft hij in Catalonië en ontwikkelde daar Socratic Design, een methode die onder meer geïnspireerd is door de natuurkundige David Bohm. In 2021 verscheen van zijn hand bij ISVW-Uitgevers het boek Socratic Design: hoe we zelf het bestaan ontwerpen. Schwab zet Socratic design in voor de transitie in domeinen als governance, duurzame energie, AI, onderwijs , zorg, wonen en openbare ruimte middels labs met overheden burgers en bedrijven. Bezieling is daarbij een speerpunt van de methode. Belangrijk volgens Schwab is dat wij ons losmaken uit ons eigen persoonlijke geharnaste denken en het dualisme dat ons denken tot op de dag van vandaag overheerst. Daartoe moeten wij volgens Schwab de stap van Descartes naar Spinoza zetten. Schwabs motto daarbij is ‘Samen denken naar een goede wereld".