Studiegroep Ethica
Na de Introductiecursus Spinoza kan men deelnemen aan een Studiegroep Ethica. In elk van de 5 maandelijkse bijeenkomsten staat één van de delen van de Ethica centraal: 1. God; 2. Aard en oorsprong van de menselijke geest; 3. Oorsprong en aard van de gevoelens; 4. De slavernij van de mens, of de kracht van de gevoelens; 5. Het vermogen van het verstand, of de vrijheid van de mens.
Bij de studiegroep wordt meer zelfstudie van de deelnemers verwacht dan bij de introductiecursus.
5 bijeenkomsten.
Donderdagmidddag 15:30-17:30 en -avond 19:30-21:30: 23 januari, 13 februari, 12 maart, 16 april, 14 mei 2020.
Karianne Marx
€ 80,-
Overige studiegroepen
Wie (bijvoorbeeld via de Introductiecursus of de Studiegroep Ethica) enigszins vertrouwd is met het begrippenapparaat van Spinoza's filosofie, kan deelnemen aan de studiegroepen die in september van start gaan. Deze zijn gewijd aan een bepaald thema of werk van Spinoza. Evenals voor de Studiegroep Ethica wordt hier een behoorlijke mate van zelfstudie (in de vorm van het lezen van de aangeboden teksten) van de deelnemers verwacht. De studiegroepen worden gegeven door verschillende docenten.
In het seizoen 2019-2020 staan de volgende studiegroepen op het programma: Descartes en Spinoza; Briefwisseling; Spinoza en de Verlichting. De studiegroepen vinden plaats in de centrale vestiging van de Openbare Bibiliotheek Amsterdam (OBA) op het Oosterdokseiland, nabij Amsterdam CS.
1. Descartes en Spinoza
2x4 bijeenkomsten op donderdagmiddag van 15:30-17:30 of donderdagavond van 19:00-21:00
Deel A: €65,-; Deel B: €65,- Opgeven voor beide delen samen: €125,-
Deel A metafysica en kenleer - Henri Krop en Karianne Marx
12 september, 10 oktober, 7 november, 16 januari
Het enige boek dat Spinoza tijdens zijn eigen leven liet uitgeven, met bovendien zijn volledige naam op de titelpagina, was een uitleg bij Descartes’ Beginselen der wijsbegeerte (Principia Philosophiae), met als aanhangsel Metafysische gedachten (Cogitata Metaphysica). Mede hierdoor had Spinoza de reputatie een aanhanger van de Cartesiaanse filosofie te zijn. Uit zijn brieven, het voorwoord en het vroege werk ‘Verhandeling over de verbetering van het verstand’ blijkt echter dat de filosofie van Descartes, en vooral zijn streven om de natuurwetenschap van een nieuw fundament te voorzien, voor Spinoza een vertrekpunt. Zo laat hij Lodewijk Meyer in het voorwoord optekenen dat hij zijn best heeft gedaan de opvattingen van Descartes zo sterk mogelijk te presenteren (beter dan Descartes dat zelf had gedaan), en dat hij het op een aantal punten, in het bijzonder de vrijheid van de wil, niet met Descartes eens is.
Vanuit kritiek op Descartes krijgt Spinoza’s eigen kenleer en metafysica vorm. In het eerste deel van de cursus kijken we naar Spinoza’s kritiek op Descartes in zijn brieven en hoe hij in zijn boek over Descartes uitleg van de positie van Descartes combineert met kritiek erop.
Deel B emotieleer - Anne Woodward
27 februari, 26 maart, 23 april, 28 mei (middaggroep VOL, er is nog plek in de avondgroep)
Het fenomeen van de menselijke passies en hun samenhang met lichaam en ziel houdt de filosofie al eeuwenlang bezig. Ook het probleem van de ‘akrasia’, dat wil zeggen, de onmacht van de rede ten opzichte van de heftige hartstochten, wordt uitgebreid behandeld door o.a. Plato, Aristoteles en de Stoïcijnen. Vaak worden de hartstochten gezien als de voornaamste hindernissen op onze weg naar gelukzaligheid. De slavernij aan de passies kan ook als de Christelijke ‘erfzonde’ beschouwd worden. Ook de Christelijke filosofen verdiepten zich o.a. in de vraag of Christus, die immers zelf goddelijk was, doodsangst of verdriet gevoeld zou kunnen hebben.
De Stoïsche opvatting dat de toestand van ‘apatheia’ (het zonder hartstochten zijn) het hoogste goed zou zijn, wordt door Descartes en Spinoza krachtig bestreden. Volgens Descartes is die theorie onmenselijk en volgens Spinoza begrijpen de Stoïcijnen het wezen van zowel de hartstochten als de menselijke wil verkeerd.
Descartes schreef zijn ‘Les passions de l’âme’ op het dringende verzoek van prinses Elisabeth van Bohemen, die wilde weten hoe lichaam en ziel precies samenhangen en elkaar kunnen beïnvloeden, alsmede welke hartstochten wel en niet bijdragen aan onze deugd en ons geluk. Voor Spinoza staat de weerlegging van het substantiedualisme van Descartes en de machtsverhouding tussen de hartstochten en het intellect natuurlijk centraal in zijn hele filosofie.
Alle werken van Descartes, inclusief zijn passieleer, zijn zonder enige twijfel van grote invloed geweest op Spinoza. Een vergelijking zal duidelijk maken hoe veel Spinoza in dit opzicht aan Descartes te danken heeft. Maar de verschillen zijn groot. Spinoza’s algemene term voor ‘hartstocht’ of ‘emotie’ is ‘affectus’. ‘Passio’, de term die Descartes gebruikte voor alle hartstochten, reserveert Spinoza voor die ‘affecten’ waarin we passief zijn en die ons uiteindelijk zwakker en afhankelijker maken zoals droefheid, vrees, haat, enz. in tegenstelling tot de actieve affecten, zoals vreugde, liefde en blijheid, die ons sterker maken.
2. Briefwisseling (geannuleerd)
8 bijeenkomsten op donderdagmiddag: 5 september, 3 oktober, 7 november, 9 januari, 6 februari, 5 maart, 2 april, 7 mei; 15:30-17:30
Karianne Marx
€130,-
In de Briefwisseling vinden we de filosofie van Spinoza geconfronteerd met vragen en bezwaren van meer en minder geleerde tijdgenoten. Spinoza’s Godsbegrip, zijn ontkenning van het bestaan van een vrije wil zijn veelbesproken, maar Spinoza wisselt ook wetenschappelijke en politieke nieuwtjes met zijn vrienden en kennissen uit. Bovendien kunnen we uit de brieven meer leren over Spinoza’s overwegingen over het al dan niet publiceren van zijn werken.
De Briefwisseling van Spinoza vertelt ons dus niet alleen iets over Spinoza en zijn werk, maar tegelijk ook over het wetenschappelijk en filosofisch bedrijf in de 17e eeuw. We bespreken een dwarsdoorsnede van Spinoza’s Briefwisseling.
3. Spinoza en de Verlichting (aansluitend bij de Spinozadag)
7 bijeenkomsten op donderdagavond 19:30-21:30; 29 augustus en 19 september, 3, 17 en 31 oktober, 14 en 28 november.
Henri Krop en Karianne Marx
€110,-
Het thema voor de Spinozadag (zondag 24 november) van dit jaar is het Verlichtingsstreven naar het verspreiden en toegankelijk maken van kennis, vanuit idealen van vrijheid en gelijkheid. Tijdgenoten van Spinoza zoals Koerbagh en Meyer hielden zich hier actief mee bezig, door woordenboeken te schrijven om bijvoorbeeld juridisch jargon voor leken toegankelijk te maken. Er was ook een duidelijke politieke dimensie: de emancipatie van de burger, die zijn eigen mening vormt en zich niet laat leiden door overgeleverde vooroordelen.
Spinoza’s verhouding tot de Verlichtingsidealen is minder eenduidig. Hij heeft minder het vertrouwen in de mogelijkheid om ‘de massa’ aan de wetenschap te brengen. Het geluk is voor de gemiddelde burger eerder via een omweg te bereiken, namelijk door het gehoorzamen aan een overheid die redelijke wetten maakt.
Ook in onze tijd, waar meer informatie toegankelijker is voor meer mensen dan ooit, kunnen we ons afvragen in welke opzichten we daar beter of misschien wel slechter van worden. Nieuwe mogelijkheden voor het verspreiden van kennis zijn ook nieuwe mogelijkheden voor het verspreiden van desinformatie gebleken.
4. Theologisch politiek traktaat
5 bijeenkomsten
Donderdagmiddag (15-17) (VOL) en avond 19:30-21:30 (VOL) ; 21 november, 19 december, 30 januari, 20 februari, 19 maart.
Jeroen Bartels.
€80,-
Onder leiding van Jeroen Bartels kijken we naar het Theologisch-Politiek Traktaat. De selectie die in deze 5 bijeenkomsten aan de orde komt sluit aan bij Steven Nadlers werk over de TTP, A book forged in hell. Daarnaast is de serie geïnspireerd door het recente boek van Petran Kockelkoren, Ganesha in Silicon Valley (Boom, 2018) over de rol van mythen op het wereldtoneel.
Nadere informatie en aanmelden
Nadere informatie over de studiegroepen kunt u verkrijgen bij Karianne Marx:
Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of 06 - 43.49.89.15.
